Wystawa online współfinansowana ze środków budżetu Województwa Mazowieckiego
DAWNE ZAWODY W MINIATURZE
1-30 grudnia 2020
Czym zajmowała się modystka? Czy garncarz tworzył wyłącznie garnki? Do czego lutnikowi dusza? Wystawa DAWNE ZAWODY W MINIATURZE odpowiada na te i wiele innych pytań. To fascynująca podróż w przeszłość – zarówno dla osób, które doskonale pamiętają popularne niegdyś zakłady rzemieślnicze czy usługowe, jak i dla bardzo młodych odbiorców, którzy dopiero odkrywają świat miniony – czasy dzieciństwa swoich rodziców czy dziadków.
Dwanaście dioram przedstawiających dawne, klasyczne warsztaty i pracownie wykonała specjalnie na tę wystawę artystka Elżbieta Marcinkowska-Wilczyńska. Powstałe prace są przykładem niezwykle rzadkiej w Polsce dziedziny rzemiosła artystycznego, jaką jest tworzenie domów dla lalek i miniatur.
Każda z miniaturowych ekspozycji przedstawia historię jednego z dawnych, tradycyjnych zawodów. Są wśród nich profesje już zapomniane – jak praczka czy zielarka, obecnie ginące i rzadkie – jak kowal, szewc, garncarz, szwaczka kołder, lutnik czy modystka, a także te nadal praktykowane – jak piekarz, krawcowa, stolarz i fotograf. Historia niektórych prezentowanych zawodów sięga starożytności, inne narodziły się zaledwie kilkaset lat temu. Część rzemieślników zaspokajała codzienne potrzeby ogółu społeczeństwa, część świadczyła droższe i bardziej wyrafinowane usługi. Jedne zawody dłużej przetrwały na terenach wiejskich, inne cieszyły się większym zainteresowaniem w miastach. Jednak z biegiem lat i eleganckie pracownie, i skromne warsztaty spotkał ten sam los – stopniowe zastępowanie przez nowe technologie, przemysł i produkcję seryjną.
Celem prezentowanych eksponatów jest przybliżenie i scharakteryzowanie dawnych profesji oraz przedstawienie tradycyjnych procesów wytwórczych. Ponadto wystawa stanowi swoiste upamiętnienie odchodzących w przeszłość zawodów oraz wyraz podziwu i szacunku wobec tych, którzy na życie zarabiali ciężką pracą swoich rąk: artystów w swym rzemiośle, znawców i specjalistów z pasją wypełniających powierzane im zadania. Przypomina, jak wiele trudu trzeba było niegdyś włożyć w wykonywane przedmioty czy świadczone usługi, i pokazuje, że za rozmaitymi wyrobami, z których dziś korzystamy, stoją setki lat doświadczenia dawnych mistrzów, a także… konkretne narzędzia i techniki.
Pracownie rzadkich i ginących zawodów odtworzone są w skali 1:12, z typową dla Elżbiety Marcinkowskiej-Wilczyńskiej precyzją, dbałością o każdy detal, ale też z podszytym humorem zmysłem obserwacji. W każdym z realistycznie ukazanych wnętrz znajdują się używane w danym zawodzie sprzęty, narzędzia i meble – wykonane przy użyciu autorskich technik plastycznych, często z wykorzystaniem materiałów z recyklingu. Ich dopełnienie stanowią postacie ubrane przez artystkę w stylizowane stroje robocze. Prezentowane prace nie są rekonstrukcjami istniejących miejsc, lecz ich artystycznym przetworzeniem – nostalgicznymi kolażami, złożonymi ze wspomnień artystki, starych zdjęć, grafik, obrazów czy tekstów źródłowych.
Wnętrza te trudno dokładnie datować, gdyż – podobnie jak w dziedziczonych z pokolenia na pokolenie rodzinnych warsztatach i pracowniach – wysłużone, zabytkowe już sprzęty oraz narzędzia zgodnie współistnieją tu ze znacznie młodszymi elementami wyposażenia, takimi jak telefon, radio, apteczka, grzałka czy kuchenka gazowa.
Opowieść o codziennym życiu rzemieślników, zobrazowaną przez artystkę w dioramach, uzupełniają plansze informacyjne. Dostarczają one faktów i ciekawostek dotyczących historii powstania poszczególnych zawodów, zasad terminowania, dawnego wyposażenia warsztatów oraz wykorzystywanych niegdyś narzędzi i technik. Teksty ilustrowane są obrazami z różnych epok, ukazującymi omawiane profesje.
Mamy nadzieję, iż przygotowana wystawa skłoni odbiorców do zadumy nad pochodzeniem i przeszłością przedmiotów codziennego użytku. Być może dzięki tej nostalgicznej wyprawie w minione czasy powrócą rodzinne wspomnienia i opowieści – o mądrej prababce-zielarce, o ostatniej praczce z sąsiedztwa, szewcu, który pięknie wyszykował pantofelki na bal maturalny, czy wędrownym fotografie, który wiele lat temu zrobił i wyretuszował portret nowożeńców wiszący do dziś w naszym salonie…
Dioramy zostały wykonane przez artystkę-miniaturzystkę, ELŻBIETĘ MARCINKOWSKĄ -
WILCZYŃSKĄ w ramach stypendium twórczego ufundowanego przez FUNDACJĘ BELLE ÉPOQUE,
prowadzącą MUZEUM DOMKÓW DLA LALEK W WARSZAWIE
ELŻBIETA MARCINKOWSKA-WILCZYŃSKA
(ur. 1953)
Konserwator dzieł sztuki, artysta - plastyk. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na Wydziale Konserwacji Dzieł Sztuki. Od blisko 15 lat, jako artystka-miniaturzystka, tworzy kolaże i prace w formie dioram, domków i pokoi, a także inspirowane stylami historycznymi miniaturowe meble, sprzęty, narzędzia, tekstylia i ubiory.
Z Fundacją Belle Époque współpracuje od 2015 r., prowadząc regularnie różnego rodzaju warsztaty twórcze, zaś kilka prac artystki jest prezentowanych na stałej ekspozycji w Muzeum Domków dla Lalek.
MUZEUM DOMKÓW LALEK, GIER I ZABAWEK
dyrektor Aneta Popiel-Machnicka
wykonanie dioram Elżbieta Marcinkowska-Wilczyńska
opracowanie tekstów Zofia Jusiak, Marta Traczyk
współpraca Dagna Cichoń, Magdalena Molak-Szmidt, Patryk Zacharzewski
opracowanie wystawy on-line Mariusz Milewski
podziękowania Grażyna Zborowska
koncepcja i opracowanie wystawy, projekty graficzne i zdjęcia Aneta Popiel-Machnicka
Wystawa online współfinansowana ze środków budżetu Województwa Mazowieckiego
1.
FOTOGRAF
Tradycyjne zakłady fotograficzne, które ukształtowały się w połowie XIX w., specjalizowały się w portretach. Rolą fotografa był dobór odpowiedniego tła i rekwizytów, upozowanie modela, a następnie wykonanie, wywołanie i retusz zdjęcia. Zakłady takie, choć już nieliczne, spotkać można do dziś.
2.
GARNCARZ
Garncarstwo ma swoje korzenie w epoce kamienia, zaś wyrób naczyń glinianych jako profesja upowszechnił się wraz z wynalezieniem koła garncarskiego. Garncarze wykonują z gliny naczynia i przedmioty codziennego użytku oraz wypalają je w specjalnych piecach, zajmują się także ich zdobieniem.
3.
KOWAL
Kowalstwo to zawód wywodzący się z czasów starożytnych i popularny jeszcze w XX w. Rzemieślnicy ci wykonywali oraz naprawiali przedmioty użytkowe i dekoracyjne z kutego metalu, przeważnie z żelaza, a także podkuwali konie. Do dziś profesja ta przetrwała głównie w formie kowalstwa artystycznego.
4.
KRAWCOWA
Krawiec i krawcowa to rzemieślnicy zajmujący się konstrukcją, krojem i szyciem odzieży dla indywidualnych odbiorców, a także drobnymi przeróbkami ubrań. Zwyczajowo krawcy specjalizują się w odzieży ciężkiej, typu płaszcz czy garnitur, a krawcowe w lekkiej – takiej jak sukienki.
5.
LUTNIK
Lutnicy specjalizują się w wytwarzaniu i naprawie szyjkowych instrumentów strunowych np. gitar lub skrzypiec. Posługują się oni przy tym tradycyjnymi, ręcznymi narzędziami. Rzemiosło to wymaga wiedzy i smaku artystycznego, które pozwalają stworzyć instrument o doskonałym brzmieniu.
6.
MODYSTKA
Modniarstwo polega na projektowaniu, konstruowaniu i dekoracji kobiecych nakryć głowy. Jest to jedno z niewielu rzemiosł, w którym dawniej mogły kształcić się kobiety. W pracowniach modystek często znajdowały się saloniki, gdzie można było przymierzyć i kupić np. gotowy kapelusz.
7.
PIEKARZ
Pierwsze piekarnie powstawały już w czasach starożytnych. Piekarz zajmuje się kolejnymi etapami wyrobu pieczywa – od przygotowania ciasta do wyjęcia z pieca gotowych wypieków. Rzemiosło to wymaga zarówno wytrzymałości fizycznej, jak i znawstwa produktów oraz receptur.
8.
PRACZKA
Praczki zajmowały się zawodowo praniem ręcznym, zwłaszcza bielizny osobistej, stołowej i pościelowej. Doskonale znały się na środkach piorących, uszlachetniających i zabezpieczających tkaniny. Zawód ten zanikł w drugiej połowie XX w., wraz z upowszechnieniem się pralek.
9.
STOLARZ
Stolarstwo wyodrębniło się w średniowieczu z ciesielstwa. Stolarze specjalizują się w wykonywaniu z drewna mebli, a także ozdobnych i funkcjonalnych elementów elewacji oraz wnętrz. Ich praca obejmuje rozrysowanie, konstrukcję i wykończenie powierzchni tworzonego przedmiotu.
10.
SZEWC
Szewstwo praktykowane jest już od czasów starożytnych. Tradycyjnie zawód ten polega na konstrukcji, kroju i szyciu obuwia, a także na jego naprawie. Współcześnie praktykowane jest nadal w obydwu formach, choć naprawy szewskie cieszą się większą popularnością niż szewstwo miarowe.
11.
SZYCIE KOŁDER
Proces tworzenia kołdry zaczyna się od uszycia wsypy, czyli worka z gęsto tkanej tkaniny. Po napełnieniu wsypy pierzem, puchem lub wełną, pikuje się ją na specjalnej ramie. Nieliczne dziś pracownie szycia kołder oferują też naprawę, przeróbki i odświeżanie używanych pierzyn.
12.
ZIELARKA
Medyczne właściwości ziół znane są ludzkości od czasów prehistorycznych. Jeszcze w XX w., na wsiach, z problemami zdrowotnymi często zwracano się do zielarek i zielarzy, którzy zbierali rośliny i sporządzali z nich różne medykamenty. Przeprowadzali także drobne zabiegi i rytuały lecznicze.
